“Köhnə kişilərin günü"nü köhnəlməyə qoymayan “köhnə kişi"nin yubileyinə sözardı
Sovet dövründə Azərbaycanda futbol bütün idman növləri arasında ən çox seviləni idi. Hər tində-məhəllədə, hər məclisdə-məqamda yığışan kişilərin söhbətində futbol birinci və əsas mövzu idi. Küncdə-bucaqda top qovan uşaqların da öz mərasimləri - futbol toplantılar var idi. Bu, heyət yığıb komandasına ad qoyduğu, hər oyunçunun özünə bir futbolçu adı götürdüyü dəb olan dövrlər idi. Özümü dərk edəndən onu görmüşəm ki, futbol oynayan uşaqlar arasında əsas mübahisə həmişə bir ad üstündə düşüb. "Bu dəfə "Banişevski" özüm olacam" deyə get-gedə ucalan səsləri hər yerdə oyun ərəfəsi komandalara bölüşən uşaqlar arasında eşitmək olardı. Həmişə də özünə Banişevski adını seçib qol vurmayana və komandası uduzana lağ edilib, ta özünü doğruldana qədər, bu ada yaxın gəlməyə imkan verilməyib. Bu adı daşımaq həm stimul verib, həm də məsuliyyət olub.
Bir sözlə, sovet dövründə kişilərin əsas hobbisi ya futbol oynamaq, ya da futboddan danışmaq idi. Azərbaycanın futbol əsərinin qəhrəmanı isə, heç şübhəsiz, fevralın 23-də 70 illiyi qeyd olunan Anatoli Banişevski, ya da sadəcə, daha çox "Bizim Banya", "Bizim Banış" adlandırdığımız futbolçu idi. Amma o tək futbolçu kimi böyük sevgi-məhəbbət, rəğbət-rəmz sahibi deyildi. Banişevski aşiqliyinin özgə sirləri də var idi.
Bizim tərəflərdə kişilərin hər gün toplaşdığı tində tez-tez yaxından-kənardan izlədiyim söhbət əsnasında dövrün qəhrəmanlarının məhz Banişevski süzgəcindən keçirildiyinin, Banişevski şkalası ilə ölçüldüyünün, Banişevski nümunəsi ilə müqayisə olunduğunun şahidi olmuşam. Onun təkcə oynadığı futbol və ya istedadı deyil, həm də kişiliyi mənim rəğbət bəslədiyim kişilərin söhbətinin qayəsi, kulminasiya nöqtəsi, ibrətamiz hissəsi idi. Bu sözlərin məcmusu isə mənim qulağıma sırğa olmuşdu: o dövrdə kişilik insanlığı və səmimiyyəti, sədaqəti və fədakarlığı, iradəni və qətiyyəti, qorxmazlığı və yenilməzliyi özündə ehtiva edirdi - “41-45”in kişiləri kimi - əsl kişilik məktəbinin nümunəsi məhz Banişevski idi. Həmişə də eşitdiyim bir ifadə qulağımda heç yeri də olmayan sırğanı əvəz etmişdi: "kişi, əbəs yerə kişilər günündə anadan olmayıb ki! Allah özü onu bu gündə yaradıb ki, təbrikləri qəbul etdiyimiz əsl kişilərin günündə onu da yad edək, yadımızdan çıxarmayaq".
Bəli, maraqlı təsadüfdən, ya labüd zərurətdən bunun bu sirlərindən biri onun doğum günü ilə bağlı idi. Sovet dövründə əsas məşğuliyyəti futbol olan kişilərin baş qəhrəmanı olan Banişevski həmin kişilərin qeyri-rəsmi "kişilər günü" kimi qeyd etdiyi Sovet Ordusu və Hərbi Dəniz Donanması Günündə dünyaya gəlmişdi.
Banişevskinin saysız-hesabsız "dəlilikləri", meydandakı qəhrəmanlıqları bu gün də onun haqqında mövcud olmayan ən səmimi kitabın həsrətini çəkir. Onunla eyni dövrü bölüşənlər bu kitabı yaza bilməyiblərsə, bunu kimin edəcəyini düşünmək çətindir.
Banişevski Azərbaycana gəlmiş bir hadisə - əbədi mövzudur. Yaşımın xatirə üçün imkan verməyən illərində məhz Banişevskinin oyununu xatırlamağım da bəlkə bundan irəli gəlir. Həmin səbəbi bundan xeyli əvvəl qələmə aldığımdan indi başqa bir səbəbi, obrazını, simasını xatirimdə insan kimi enməzliyə, sönməzliyə, dönməzliyə ucaldan xatirəni xatırlamaq və əziz tutmaq istədim. Hərçənd bunun bir başqa səbəbi də var idi. Bu, məhz bu söhbətə başladığım kişilik mövzusunu tamamlayan bir səhnədən törəyib.
İlini-fəslini, ayını-gününü qeyd etmək istəmədiyim, amma dəqiq yadımda olan bir "N" tarixi idi. Dərs qurtaran kimi məktəbdən evə buraxıldığımız şənbə günləridən birində sevinirdim ki, qardaşım ardımca gəlməyəcək və evə tək-tənha yollanacağam. Deməli, hər belə halda, bir-iki saatlıq yolüstü istədiyim yerə burula bilirdim. Özü də ertəsi gün "Neftçi" növbəti rəqibini indiki Tofiq Bəhramov adına stadionda qəbul edəcəkdisə, gedəcəyim yer də məlum idi. Onu da bilirdim ki, "Neftçi"nin məşqinə hamı - məni maraqlandıran hər kəs gələcəkdi.
Əlimə belə gözəl fürsət düşmüşkən, sinif rəhbərindən icazə alıb, bir dərs də erkən çıxdım ki, hara getdiyimi kimsə görüb xəbərçilik etməsin. Beləcə, yollandım birbaşa "Neftçi"nin görüşünə. Hələ məşqi izləməyə necə keçəcəyimi düşünmədən, yəni Allaha təvəkkül qaydası ilə hadisə yerinə çatdıqda məşq sahəsini artıq səs-küy bürümüşdü, komanda məşqdən çıxırdı.
Bu gün hamımızın həsəd apardığı həmin şəxslərlə məşq məkanında görüşüb ünsiyyət qurmaq çətin deyildi. Hamıya - Tofiq Bəhramovdan Eldar Əzimzadəyə, Ələkbər Məmmədovdan məşçi kürsüsündə olan Kazbek Tuayevə qədər bir-birindən sadə, ünsiyyətcil insanlara istədiyin sualı verə bilərdin. İndiki ulduzcuqların ulduzluğunu, ərköyünlüyünü onlar ancaq yüksək mənsəb sahiblərinə, "böyüklər"ə edərdilər. Sadə insanlarla ünsiyyət, mehriban münasibət əsl səmimiyyətdən doğurdu.
Banişevski o vaxt "Neftçi"nin məşqçisi idi. Meydandan çıxan futbolçuları salamlamaq üçün qarmaqarışıq, anma yolu kəsməyən sıraya mən də öz farağatımla düzləndim. Hətta ağıllı tərpənənlərin bəzilərinin əlində hazır kağız-qələm də var idi. Bu vaxt bir toxunuş, bəlkə də bir salam payı almaq üçün dikilən gözlərə sayğısızlıqla, uzanan əlləri itələyib, kobudluq jesti edən "ulduz" dəstəsini özünəməxsus tərzdə "Dayan!" əmrini verən səs o qədər səlis, o qədər doğma səsləndi ki, səsin tonundakı qabalıq belə sezilmədən uşaq kütləsinin sevincinə çevrildi: indiki dövrün prizmasından təhqir və əda dolu tənbeh-irad bildirən ifadələr həmin ulduz kütləsini, xətirlərinə dəyib-dəyməsə də, dinib-danışa bilməyəcəkləri təbirlə və cavab qaytara bilməyəcəkləri tərzlə, tam sürətlə geri qaytaran qüvvə oldu.
Bu hökmlü səs Banişevskinin idi. Bu "təriflər" Azərbaycan futbolunun həqiqi ulduzunun həqiqəti üzə çırpması idi.
Bəlkə də başqası olsaydı, futbolçular saymazyana cavab qaytarardılar. Lakin Banişevskinin onları və özünü müqayisə tərzi və ətrafdakıların rəğbət dolu baxışları qarşısında futbolçular da aciz idilər. Haqq sözünün qüdrəti o qədər köklü, o qədər rezonanslı, o qədər hökmlü idi ki, özünü ulduz sayanlar onun qarşısında, sadəcə, sayrışan pulcuqlar ola bilərdilər.
Banişevskinin o vaxt dediyi sözlərdən bir gün söz açacağımı, onu görənlərin böyük əksəriyyəti təxmin edə bilər. Təkcə onu deyim ki, o vaxt heç kim Banişevskini bu sözlərinə görə, "mənəm-mənəm"likdə ittiham etməyi, qınamağı ağlına gətirə bilməzdi. Çünki hamı Banişevskinin kimliyini onun elə ilk baxışdan cəlb edən danışığından, münasibətindən anlayırdı... Və bütün insani keyfiyyətlərinə görə dərhal doğma kimi qəbul olunurdu. Bəzən qaba təsiri bağışlayan nəcibliyinə görə seçilirdi və sevilirdi.
İndi isə düz 5 il əvvəl onun 65-ci doğum günü ərəfəsində yazdığım bir neçə kəlməni təkrarlamaq istərdim:
- Hər bir kişi üçün məhz ordunun yaranmasının bayram kimi qeyd olunması çox gözəl ənənədir. Çünki vətənin müdafiəsi, torpaqların bütövlüyünün təmin olunması ən şərəfli və qürurlu xidmətdir. Vaxtilə 23 fevral - kişilərin bayramı həmin gün dünyaya gələn kişilər üçün ikiqat bayram olardı. 60-cı illərdən üzü bəri fevralın 23-ü Azərbaycanda bu diyarın ən məşhur idman oynunun ən böyük qəhrəmanının doğum günü kimi tanınır. Hələ üstəlik, futbolumuzun ən böyük fəxrinin ad günü ilaxır çərşənbələrinin ilkinin təravət nəfəsi ilə gəlir. Bir vaxtlar həmin gün əsl futbolsevərlər onun özünü təbrik edərdilər, amma uzun illərdir idman ictimaiyyətimiz bu günü onsuz qeyd edir, onu onsuz anır.
Bir də, yəqin bu da zərurətdir ki, onun hər yubileyi ikiqat əlamətdar olur - onun yubileyləri futbolumuzun da bütün sonu "0"lı yubileyləri və sonu "5"li yarımyubileyləri ilə tərs mütənasibliklə üst-üstə düşür.
Budəfəki yubileyinə - 70-illiyinə sözardı olaraq, əfsanəviləşmiş qəhrəmanın insani keyfiyyətlərinin bir nümunəsi olan hadisəni xatırlamaqla, əslində, onun obrazının şişirdilmiş əsatir, dastan, nağıl qəhrəmanı timsallı olmadığını nəzərə çatdırmaq istədim. Axı, "Bizim Banya" təkcə futbol tamaşası aktyoru kimi sevilməmişdi. O, futbol meydanını sevgi meydanına insan kimi əbədi dəyişmişdi.
O, bu məmləkətdə bundan sonra hansısa futbolçunun bəlkə də ucalda bilməyəcəyi əbədi insan abidəsinin memarı kimi qəlblərdə yaşayacaq.
BATI YAR
|
